قبرستان بقیع بی‌تردید مقدس‌ترین قبرستان نزد مسلمانان از زمان شکل‌گیری جامعه اسلامی پس از مهاجرت رسول خدا (ص) به مدینه منوره تا زمان حاضر بوده است. در طول این مدت، اهمیت و تقدس اصلی بقیع ناشی از وجود گنبدها و زیارتگاه‌های متعدد حاوی قبور شماری از اهل بیت (ع) و نزدیکان رسول خدا (ص) و دیگر شخصیت‌های مقدس بوده است. از میان این زیارتگاه‌ها نیز، مهم‌ترین آنها گنبد و...

گروه تروریستی داعش از زمان ظهور در عراق، آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری به میراث تاریخی این کشور وارد کرده است. افزون بر آثار و بناهای باقی‌مانده از تمدن‌های باستانی باشکوه موجود در شمال خاک عراق که به دست داعش تخریب و نابود شده‌اند، این گروه دست به تخریب شماری از بناهای معماری بسیار نفیس و ارزشمند دوره اسلامی در مناطق تحت تصرف خود زده است که از آن جمله می‌توان...

بسیاری از زیارتگاه‌های مجهول الهویّه یا زیارتگاه‌هایی که به طور مشخص در محل قبور پیشوایان مذهبی و شخصیت‌های دینی شناخته شده ساخته نشده‌اند، معمولاً به نام‌هایی خاص و نامألوف شهرت دارند و برای چگونگی پیدایش آنها نیز روایت‌های مردمی و داستان‌های عامیانه‌ای شکل می‌گیرد که با توجه به دو ویژگی شفاهی و عامیانه بودن آنها، معمولاً کمتر شانس ثبت و ضبط شدن در...

در موزه هنر ترک و اسلام در استانبول، صندوقچه قبر چوبی بسیار نفیس و زیبایی از دوره سلاجقه آناتولی نگه‌داری می‌شود که از مقبره سید محمود حیرانی در «‌آقشهر» Akşehir (واقع در حدود 100 کیلومتری شمال غربی شهر قونیه) به این موزه منتقل شده است. بر اساس کتیبه موجود بر پیشانی صندوقچه، صاحب این قبر شخصی به نام نجم‌الدین احمد بن مسعود، درگذشته 649ق است که برادر سید محمود حیرانی...

در سرزمین فلسطین، از دیرباز مزارهایی منسوب به امام علی (ع) وجود داشته است که برخی از آنها در گذر زمان از بین رفته و برخی دیگر تا به امروز باقی مانده است. از جمله مزارات از بین رفته، می‌توان به «مشهد» یا مسجد موجود در مجاورت چشمه مقدّس موسوم به «عین البَقَر» در شهر عکّا اشاره کرد که بنا بر گزارش علی بن ابی‌بکر هروی (درگذشته ۶۱۱ق)، در زمان اشغال این شهر به دست...

در موزه آقاخان در تورنتو، یک لوح چوبی کتیبه‌دار به طول 138 و عرض (ارتفاع) 52 سانتی‌متر و به شماره ثبت akm 00635 وجود دارد که تا کنون در برخی از کاتالوگ‌های این موزه معرفی شده است. نویسندگان این کاتالوگ‌ها، این اثر را شبیه نمونه‌های موجود در ناحیه مازندران تشخیص داده و آن را احتمالاً متعلق به یکی از زیارتگاه‌های این منطقه دانسته‌اند. The Path of Princes, p. 250. این لوح شامل دو...

«حصن کیفا» (حَسَن کِیف Hasankeyf امروزی) شهری تاریخی است واقع در ساحل رود دجله، در استان بَطمان Batman در جنوب شرقی ترکیه. این شهر در سده ششم هجری مرکز امارت آل اَرتُق (495-629ق) بوده است و در متون تاریخی دوره اسلامی می‌توان شخصیت‌هایی را منسوب به این شهر سراغ گرفت که با نسبت «حصکفی» از آنها یاد شده است. از مشهورترین این اعلام می‎توان از علاءالدین حصکفی (درگذشته 1088ق)، فقیه...

نقش نام مبارک حضرت علی (ع) به خط کوفی بنایی، از تزئینات رایج در بناهای آیینی و یادمانی در ایران به شمار می‌آید. آقای دکتر غلامحسین معماریان در کتاب ارزشمند خود «نام علی (ع) در معماری اسلامی ایران با روش خط بنایی»، تصاویر نمونه‌های متعددی از نقوش تزئینی نام حضرت علی (ع) را گردآوری و منتشر کرده است. با این حال مؤلف محترم این کتاب، نمونه‌هایی نسبتاً کهن و بسیار مهم از...

چکیده: دو قطعه کاشی زرین‌فام، متعلق به لوح مزار عالمی به نام قاضی جلال‌الدین عبدالملک در موزه بریتانیا وجود دارد که افتادگی قطعه سوم این لوح، شناسایی شخصیت آن را دشوار می‌سازد. با این حال، نویسنده مقاله بر این باور است که صاحب این لوح مزار، از رجال شیعه کاشان در اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم هجری است که جدّ اعلای وی قاضی عبدالجبار طوسی (درگذشته 529ق)، سرسلسله...

مقدمه امام فخرالدین رازی (544-606ق)، از برجسته‌ترین و مشهورترین متکلّمان مسلمان به شمار می‌آید که تأثیرگذاری فراوانی در جریان فکری و کلامی اهل سنّت داشته است. جایگاه علمی ویژه وی عاملی بوده است تا در زمان حیات خود، مورد توجه صوفیان و عارفان مشهور و شناخته شده معاصر خویش قرار گیرد و برخی از آنان به نوشتن نامه‌هایی به وی اقدام کنند. از میان مکتوبات بزرگان اهل تصوف...

پیش از این در مقاله دیگری که در شماره نخست فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق منتشر شد، منظومه‌ای فارسی را در اصول و فروع دین تصحیح کردیم که در دوره صفوی سروده شده و سُراینده آن شاعری به نام حافظی بوده است. در مقدمه همان مقاله، چند منظومه فارسی دیگر در فقه شیعه را معرفی کردیم که متعلق به دوره صفوی و پس از آن بوده‌اند. در میان منظومه‌های معرفی شده، به منظومه‌ای از دوره...

نزهة القلوب، اثر حمدالله مستوفی (حدود 680 – حدود 750ق)، گرچه بیشتر به عنوان یک منبع جغرافیایی شناخته و معرفی شده، اما در واقع یک اثر چنددانشی است که علاوه بر جغرافیا، موضوعات دیگری را نیز از قبیل هیئت، طبیعیات و خواص اشیاء در بر دارد. البته بخش جغرافیایی نزهة القلوب، در مقایسه با سایر بخش‌های كتاب از اهمیت ویژه و فوق‌العاده‌ای برخوردار است و با توجه به اطلاعات...

قم شهر تاریخیِ کهنی است که نظر به جایگاه و اهمیت علمی و مذهبی آن در طول دوره اسلامی، بناهای معماری فراوان و قابل توجهی در آن شکل گرفته است که به عنوان نمونه‌های برجسته آن، می‌توان به آستان مقدس حضرت معصومه، مقابر باغ گنبد سبز و دیگر مقبره‌های برجی شکل قم (متعلق به سده هشتم) اشاره کرد. اما متأسفانه از زمان آغاز شهرسازی مدرن و به بهانه توسعه بافت شهري و خيابان‌كشي،...

ناصرالدین‌شاه دو سفر به خراسان داشته که سفر نخست وی در سال 1284ق بوده و شرح آن به انشاء و تحریر علی‌نقی حکیم‌الممالک، با عنوان روزنامه حکیم‌الممالک منتشر شده است. سفر دوم ناصرالدین‌شاه به خراسان از 5 شعبان تا 28 ذیحجّه سال 1300ق به طول انجامیده و شرح آن را خود ناصرالدین‌شاه نگاشته است. این سفرنامه نخستین بار به صورت چاپ سنگی در سال 1306ق منتشر شده است. سپس در سال 1354...

چکیده: جمال‌الدین وزیر اصفهانی معروف به «جواد»، از وزرای آل زنگی موصل، در نیمه سده ششم هجری است که در دوره وزارت خود، خدمات عمرانی فراوانی در حرمین شریفین از خود به‌جای گذاشت. در بخش اول این نوشتار، زندگی‌نامه اجمالی وی بیان گشته و ویژگی‌ها و ابعاد برجسته سیرت وی، از جمله خدمـات اجتماعی او و مـدح و ستایش وی از سوی شاعران معاصرش بررسی و به احوال فرزندش...