در میان آثاری که در تاریخِ تمدن اسلامی در موضوع بیبلیوگرافی (کتابشناسی) نگاشته شده، دو اثر از اهمیت ویژه و استثنایی برخوردار است. اثر نخست، الفهرست ابن ندیم (د 385ق) است که مهم‌ترین منبع تاریخی برای شناخت متون پدید آمده در چند سده نخست اسلامی به شمار می‌آید. اثر دوم، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، اثر مصطفی بن عبدالله، معروف به کاتب چلبی یا حاجی خلیفه (د 1067ق)،...
پنجشنبه ۶ شهريور ۱۳۹۹ ساعت ۱۲:۰۵
ابوالفتح عبدوس بن عبدالله بن محمد بن عبدالله بن عبدوس رودباری همدانی (395-490ق) ـ منسوب به محله رودبار همدان ـ رئیس همدان در زمان خود و از محدّثان برجسته این شهر در سده پنجم هجری بوده است. احتمالاً نخستین و مفصل‌ترین شرح حال برای وی را شیرویه دیلمی (درگذشته 509ق) در کتاب مفقود خود طبقات اهل همدان (تاریخ همدان) به دست داده است که هر یک از ذهبی، ابن نجار، ابن حجر عسقلانی و...
سه شنبه ۴ شهريور ۱۳۹۹ ساعت ۱۲:۳۵
آلویس موسیل / موزیل Alois Musil (1868-1944)، زاده شهر ویشکو در جمهوری چک، خاورشناس برجسته اتریشی است که بیشتر، به تحقیقات خود در زمینه جغرافیای طبیعی، تاریخی و انسانی سرزمین‌های عربی شهرت دارد. مطالعات تخصصی وی در این رشته‌ها، حوزه جغرافیایی بادیه شام از حاشیه رود فرات در سوریه و عراق تا اردن و بادیه عربستان را شامل می‌شود.
موسیل برای پیشبرد تحقیقات خود، در دهه‌های...
پنجشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۴۲
چکیده: مشاهد مقدّس امام علی (ع) و امام حسین (ع) و دیگر امامان مدفون در عراق، با ساخت بناهای بزرگ بر آنها در سده سوم و چهارم هجری، رفته‌رفته مورد توجه و اهتمام روزافزون عموم مسلمانان قرار گرفت. در آن دوره، شهرهای بغداد و کوفه، دو مبدأ بسیار مهم برای سفرهای حج بود و بسیاری از کاروان‌هایی که از سرزمین‌های شرقی اسلامی همچون ایران، خراسان و آسیای میانه راهی سفر حج...
يكشنبه ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۴۲
به تازگی در شبکه‌های اجتماعی، تصویری از سنگ‌نبشته‌ای منسوب به امام صادق (ع) منتشر شده است که روی یک تخته سنگ طبیعی در حجاز، به خط حجازی حجّاری شده و تاریخ آن 10 شعبان سال 110 هجری است. متن این سنگ‌نبشته حاوی توصیه‌های دینی و به شرح زیر بازخوانی شده است: «أنا جعفر بن محمد؛ أوصی کلّ مؤمن بتقوی الله والعمل بطاعته والرضی بقدره والصبر علی بلائه والشکر علی عطاه والتوکّل...
جمعه ۱۲ ارديبهشت ۱۳۹۹ ساعت ۱:۵۳
در تاریخ اسلام، از دوره‌ای نسبتاً زود هنگام، روایت‌هایی از جنگ‌ها و حماسه‌های مذهبی با نقش‌آفرینی شخصیت‌های مقدس به ویژه امام علی (ع) و محمد حنفیه رواج یافت که برخلاف اخبار و روایات غزوه‌های پیامبر (ص) و فتوحات صدر اسلام، این روایات به طور گسترده در منابع رسمی و معتبر تاریخ و سیره ثبت و ضبط نشدند و در مقابل، در حافظه شفاهی و میراث شعری و ادبی مسلمانان استمرار...
پنجشنبه ۱۴ فروردين ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۴۲
سهیل زکّار (1936-2020م)، پژوهشگر و مورخ برجسته عرب از کشور سوریه، بنا بر اعلام سایت‌های خبری، روز یک‌شنبه اول مارس در سن 84 سالگی از دنیا رفت.
زکّار از پژوهشگران پرکار تاریخ اسلام در یک‌صد سال اخیر است که آثار علمی مهمی را شامل تألیف و تصحیح متن، در کارنامه خود دارد. پرحجم‌ترین اثر وی، الموسوعة الشاملة فی الحروب الصلیبیة در 50 جلد است که با همکاری دانشجویان خود نوشته...
چهارشنبه ۱۴ اسفند ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۵۹
صلاح‌الدين ايوبی (حکومت: 565-589ق) مؤسس سلسله ایوبیان بوده که به جهت نقش وی در جنگ‌های صلیبی و فتح بیت‌المقدس، شهرت بسیاری یافته است. او دارای فرزندان زيادی بوده که بدرالدين عينی (درگذشته 855ق)، تعداد آنها را هفده پسر و يک دختر برشمرده است؛ اما تنها سه تن از آنها پس از پدر به پادشاهی رسیدند که عبارت‌اند از: ملک العزيز عثمان پادشاه مصر، ملک الافضل علي پادشاه شام و ملک...
پنجشنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۱۲
حدفاصل دوره ایلخانی تا آغاز دوره صفوی، دوره نزدیکی تصوف و تشیع در ایران به شمار می‌آید. در این بازه زمانی، ادبیات و باورهای شیعیان و صوفیان بسیار تحت تأثیر یکدیگر قرار گرفت. در آثار و اشعار بسیای از نویسندگان و سرایندگان صوفی مسلک نیز در این دوره زمانی، گرایش‌های شیعی آشکاری دیده می‌شود و حتی شماری از آنان، در آثار و اشعار خود به منقبت‌نگاری و مدیحه‌سرایی برای...
پنجشنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۰۰
در میان دولتمردان شیعه در سده‌های متقدّم، مجدالملک براوستانی قمی (مقتول در 492ق)، وزیر برکیارق سلجوقی (حکومت: 487-498ق) از جایگاه تمدنی ویژه‌ای برخوردار است. او اهتمام فراوانی به ساخت مشاهد ائمه (ع) و زیارتگاه‌های سادات علوی داشته و در منابع تاریخی، بیش از هر دولتمرد شیعه دیگری، به اقدامات عمرانی وی در این زمینه اشاره شده است.
عبدالجلیل قزوینی رازی (زنده در 560ق) در...
يكشنبه ۱۰ آذر ۱۳۹۸ ساعت ۹:۳۷
در جوامع بشری گوناگون، تحولاتِ سهمگینِ دینی، همواره تأثیری مستقیم بر وضعیت نیایشگاه‌ها و زیارتگاه‌ها و به عبارت دیگر، اماکن آیینی و قدسی به‌جا گذاشته و معمولاً استحاله این اماکن را مطابق دین و آیینِ جدیدِ غالب در یک منطقه در پی داشته است. این مسئله سنّتی تقریباً فراگیر در تاریخ بشر به شمار می‌آید و حتی در زمان حال نیز می‌توان مصادیق آن را شاهد بود (به عنوان...
دوشنبه ۱۵ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۰۴
علامه مجلسی (ره) در بحار الانوار، متن رساله‌ای در مناسک حج را نقل کرده است که آن را در نسخه‌ای خطی از فقه رضوی یافته و با توجه به اینکه این رساله در نسخه‌های دیگر فقه رضوی وجود نداشته، متن کامل آن را در باب مستقلی به عنوان «سیاق مناسک الحج»، در ضمن کتاب الحجّ والعمرة (بحار الانوار، چاپ مؤسسة الوفاء بیروت، ج96، ص333-348) درج کرده است تا از سایر روایات وارده در مناسک حج...
سه شنبه ۲۲ مرداد ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۵۱
تقدیم به جناب دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی
در اینکه سنّت‌های صوفیانه ایرانی از پس از دوره ایلخانی تا دوره صفوی و قاجار، تأثیر چشمگیری بر گسترش آیین‌های سوگواری عاشورا و دهه محرم داشته‌اند، تردیدی نیست. نیز شاید از دید عموم پژوهشگران حوزه تاریخ اجتماعی ایران پوشیده نباشد که حسینیه‌ها و تکیه‌های عزاداری کنونی، از دل خانقاه‌ها و تکیه‌های دراویش بیرون...
يكشنبه ۶ مرداد ۱۳۹۸ ساعت ۷:۳۶
در میراث مکتوب اسلامی، آثاری چند به تک‌نگاری درباره قبرستان بقیع و مدفونین در آن اختصاص یافته است که از آن جمله می‌توان به کتاب الروضة المستطابة فیمن دُفن بالبقیع من الصحابة از مؤلفی ناشناس (نگاشته شده در 1175ق) اشاره کرد. اما نخستین و در عین حال مفصّل‌ترین تک‌نگاری در این باره، کتاب الروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة اثر جمال‌الدین محمد بن احمد بن امین آقشهری...
دوشنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۸ ساعت ۷:۴۰
منابع تراجم‌نگاری از گسترده‌ترین و غنی‌ترین منابع مکتوب تاریخی در سایه تمدن اسلامی به شمار می‌آید و گونه‌های تاریخی متنوّعی را شامل می‌شود که هر یک از آنها، طیف وسیعی از متون را دربرمی‌گیرد. یکی از این گونه‌های تراجم‌نگاری، منابعی است که به شرح حال و تراجم علمای تنها یک قرن هجری اختصاص دارد و به نظر می‌رسد می‌توان آن را گونه مستقلی به شمار آورد که عجالتاً...
يكشنبه ۱۵ ارديبهشت ۱۳۹۸ ساعت ۷:۳۴
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
جلیل یاری هستم. جامعه شناس و پژوهشگر. در حال مطالعه درباره محلات تبریز هستم. در بخش منابع تاریخی نیاز به کمک دارم: لطفا قدیمی ترین کتب تاریخی و جغرافیایی درباره تبریز و حومه را معرفی کنید.
پاسخ:
با سلام و سپاس و آرزوی موفقیت. متأسفانه درباره تبریز مطالعه و تحقیق زیادی نداشته‌ام. اما گمان می‌کنم درباره این شهر تواریخ محلی کهنی تألیف نشده و منابع جغرافیایی کهن نیز آگاهی‌های مفصلی درباره محلات تبریز به دست نداده‌اند. از مهم‌ترین منابع در این زمینه، مزارنگاری‌های تبریز به ویژه روضات الجنان وجنات الجنان حافظ حسین کربلائی و آثاری که بعداً تحت تأثیر آن نگاشته شده‌اند (همچون روضه اطهار محمد امین حشری تبریزی و تاریخ اولاد الاطهار سید محمدرضا طباطبایی و منظر الاولیاء اسرارعلیشاه تبریزی) هستند که حتماً جنابعالی استحضار کافی دارید. اما بی‌تردید منبع اصلی و درجه یک در موضوع پژوهش‌تان، وقفنامه مسجد کبود تبریز است که آقای محمدجواد مشکور قبلاً آن را در مقاله‌ای با عنوان «وقفنامه مظفریه مسجد کبود تبریز» معرفی کرده‌اند. (اینجا: http://yon.ir/jy45w )