مظفّرالدین ابوسعید کوکبوری فرزند زین‌الدین علی کوچک فرزند بکتکین (حکومت: 563-630ق)، مشهورترین پادشاه سلسله اتابکان اربل (اربیل کنونی در اقلیم کردستان عراق) است که نزدیک به نیم قرن ـ در اواخر سده ششم و نیمه اول سده هفتم ـ حکومت این شهر را در اختیار داشت. پیش از وی پدرش زین‌الدین علی کوچک و سپس برادرش زین‌الدین یوسف بن علی، برای چند دهه حاکم این شهر بودند و پس از مرگ...
يكشنبه ۲۲ خرداد ۱۴۰۱ ساعت ۷:۰۱
چکیده: زیارتگاه ائمه بقیع که قبور مطهّر چهار تن از امامان معصوم شیعه (شامل امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق، علیهم السلام) را دربردارد، از مهم‌ترین مقاصد زیارتی عموم مسلمانان در مدینه منوره به شمار می‌آید. تا کمتر از یکصد سال پیش، روی این قبور ساختمان و گنبد بزرگی وجود داشته که از بناهای معماری شاخص در مدینه بوده است. در این...
چهارشنبه ۴ خرداد ۱۴۰۱ ساعت ۸:۱۰
چکیده: داستان مُرّة بن قیس روایت معجزه‌ای از امام علی (ع) است که آن حضرت از درون قبر، دشمن خود را، که قصد جسارت به ایشان داشت، به هلاکت رساند. این داستان در چند سده متأخّر، در متون فارسی و میراث شیعی بازتاب نسبتاً گسترده‌ای داشته و گاه در اشعار شاعران نیز به آن اشاره شده است. با این حال در منابع تاریخی معتبر و کهن، از شخصی به نام مرّة بن قیس یاد نشده و حادثه‌ای مشابه...
پنجشنبه ۱ ارديبهشت ۱۴۰۱ ساعت ۲۱:۵۲
انیس الحُجّاج، اثر صفی بن ولی قزوینی (زنده در 1090ق)، رساله فارسی نه چندان مفصّلی است که موضوع آن، شرح سفر دریایی حج از شبه قاره هند و بیان آداب و اعمال حج و توصیف حرمین شریفین و اماکن مقدسه آن است. این اثر به جهت آنکه از نخستین نمونه‌های شناخته شده از سفرنامه‌های حج از هند به شمار می‌آید، از ارزش تاریخی ویژه‌ای در تاریخ حج‌گزاری مسلمانان شبه قاره برخوردار است....
چهارشنبه ۱۵ دي ۱۴۰۰ ساعت ۵:۱۵
چکیده: دو شهر مکه و مدینه به علت تقدّس و اهمیت معنوی آنان نزد مسلمانان، موضوع نگارش تواریخ محلی متعدّدی در طول دوران اسلامی بوده‌اند. در میان نگاشته‌های فراوان موجود در این زمینه، تواریخ محلّی مهمی به قلم عالمان و نویسندگانی مغربی الاصل نگاشته شده است. در نوشتار پیش‌رو، در آغاز سیری اجمالی از تاریخ‌نگاری محلی مکه و مدینه به دست داده شده و در ادامه، تواریخ محلی...
شنبه ۲۷ آذر ۱۴۰۰ ساعت ۸:۰۶
چکیده: بحر الفوائد متن فارسی کهنی است که نویسنده ناشناخته‌اش، آن را به شیوه دائرةالمعارف موجزی از علوم دینی و معارف زمانه خود نگاشته است. در متن و نسخه‌های خطی کتاب، هیچ نشانی از نام نویسنده آن دیده نمی‌شود و پژوهشگران قبلی از جمله مصحّح آن مرحوم محمدتقی دانش‌پژوه نیز موفق به شناسایی وی نشده‌اند. نویسنده مقاله پیش‌رو، با ردگیری سرنخ‌هایی که متن کتاب در...
چهارشنبه ۳ شهريور ۱۴۰۰ ساعت ۹:۱۸
تراجم‌نگاری‌ها و دیگر متون تاریخی نگاشته شده در قلمرو پادشاهی مملوک، منابعی مهم اما گاه کمتر مورد توجه قرار گرفته در زمینه ایران‌شناسی به شمار می‌آیند. با جست‌وجویی در این متون می‌توان با حجم بالایی از شرح‌حال رجال و دانشمندان ایرانی و فارسی زبان ساکن مصر و شام و دیگر حوزه‌های جغرافیایی مواجه شد که آگاهی‌های سودمند و درجه اول و گاه حتی منحصر به‌فردی...
سه شنبه ۱۹ مرداد ۱۴۰۰ ساعت ۸:۱۲
[مدتی است قصد نگارش مقاله‌ای درباره محل مسجد غدیر دارم؛ اما مشغله‌های متعدّد و اولویت‌های کاری دیگر، فرصت آن را از من گرفته است. لذا فعلاً در یادداشتی کوتاه، دیدگاهم را در این باره مطرح می‌کنم و تلاش می‌کنم بعداً در مقاله مفصلی، آن را با شواهد و مدارک کافی، مستند و تقویت کنم.]
مسجد غدیر، به عنوان محل بیعت غدیر خم و یادمان تاریخی اعلام ولایت امام علی (ع) از سوی...
جمعه ۸ مرداد ۱۴۰۰ ساعت ۶:۰۱
چکیده: در تمدن اسلامی، سفرنامه‌ها از مهم‌ترین منابع مطالعه تاریخ حج و حرمین شریفین به شمار می‌آیند. از مهم‌ترین این سفرنامه‌ها، سفرنامه ناصر خسرو است که در عین حال کهن‌ترین و ارزشمندترین سفرنامه به زبان فارسی به شمار می‌آید. ناصر خسرو بخش قابل توجهی از سفرنامه خود را به توصیف تفصیلی وضعیت اجتماعی و عمرانی اماکن مقدس حرمین ـ به ویژه شهر مکه و مسجدالحرام ـ در...
چهارشنبه ۳۰ تير ۱۴۰۰ ساعت ۱۱:۰۶
سفرنامه ناصر خسرو، کهن‌ترین و مهم‌ترین سفرنامه فارسی است و درباره اهمیت آن، نیازی به سخن گفتن بیش از این نیست. پس از انتشار نخست سفرنامه به تصحیح شارل شفر، خاورشناس فرانسوی، شماری از پژوهشگران ایرانی همچون محمود غنی‌زاده، محمد دبیرسیاقی و نادر وزین‌پور، عمدتاً بر اساس دو نسخه خطی بسیار متأخر آن در پاریس و نسخه متأخر دیگری در لندن (کتابت شده در اواخر سده...
پنجشنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۰ ساعت ۱۱:۴۲
در کتابخانه دولتی برلین، نسخه‌ای خطی از یک متن جغرافیایی فارسی به شماره Ms.or.3177 نگهداری می‌شود که در سایت کتابخانه برلین با عنوان «جغرافیای واقدی (؟)»، با قید علامت سؤال ـ که تردید در عنوان کتاب را نشان می‌دهد ـ معرفی شده است. ویژگی‌های ظاهری این نسخه به وضوح تعلّق آن را به حوزه شبه قاره نشان می‌دهد و از نظر هنری، نسخه‌ای نفیس و ارزشمند به شمار می‌آید. نسخه دارای...
دوشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۰ ساعت ۹:۲۸
چکیده: در برخی از متون متأخر شیعه، گفت‌وگویی میان امام زین‌العابدین (ع) با شخصی به نام «شبلی» نقل شده که در آن، امام به تأویل مناسک حج و اسرار معنوی آن با صبغه عرفانی پرداخته است. این روایت از زمانی که محدّث نوری آن را در مستدرک الوسائل نقل کرده، مورد توجه و استناد نویسندگان معاصر شیعه قرار گرفته است. با این حال درباره این روایت، ابهامات متعددی در زمینه سند و...
جمعه ۳۱ ارديبهشت ۱۴۰۰ ساعت ۶:۰۳
مسئله محل دفن حضرت زینب کبری، موضوع مجادله و مناقشه بسیاری از پژوهشگران در چند دهه اخیر بوده و هر یک، به فراخور مطالعات خود، یکی از دو مزار منسوب به ایشان در دمشق یا قاهره و گاه قبرستان بقیع مدینه را به عنوان محل دفن ایشان ترجیح داده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد بیشتر این پژوهشگران به علت عدم استقصای جامع متون و شواهد تاریخی موجود در این زمینه، موفق به...
چهارشنبه ۱۱ فروردين ۱۴۰۰ ساعت ۹:۰۴
در چند دهه اخیر، در نوشته‌های بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران و پژوهشگرنمایان دیده شده است که مهاجرت گسترده سادات و امامزادگانی که از جور خلفای اموی و عباسی به نقاط مختلف ایران پناه می‌بردند را از عوامل گسترش تشیّع در ایران به شمار آورده‌اند. صرف‌نظر از اینکه این مهاجرت‌ها چه میزان در گسترش تشیّع در ایران نقش داشته (و البته این مسئله باید جداگانه مطالعه و...
شنبه ۷ فروردين ۱۴۰۰ ساعت ۱۱:۱۰
«تاریخ‌نگاری قُدسی» صوفیان، به جهت آنکه معمولاً با اهداف و انگیزه‌های غیر تاریخی همچون منقبت‌نگاری و فضیلت‌سازی برای مشایخ صوفیه نگاشته شده، آکنده از ابهامات و آشفتگی‌هایی است که در ابعاد متعدّدی از شرح حال آنان همچون استادان و مشایخ معنوی، مریدان و شاگردان، طریقت صوفیانه و سند خرقه یا اجازه طریقتی، و گاه حتی نام و نسب و دوره حیات این مشایخ تبلور...
سه شنبه ۲۳ دي ۱۳۹۹ ساعت ۱۰:۲۸
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
جلیل یاری هستم. جامعه شناس و پژوهشگر. در حال مطالعه درباره محلات تبریز هستم. در بخش منابع تاریخی نیاز به کمک دارم: لطفا قدیمی ترین کتب تاریخی و جغرافیایی درباره تبریز و حومه را معرفی کنید.
پاسخ:
با سلام و سپاس و آرزوی موفقیت. متأسفانه درباره تبریز مطالعه و تحقیق زیادی نداشته‌ام. اما گمان می‌کنم درباره این شهر تواریخ محلی کهنی تألیف نشده و منابع جغرافیایی کهن نیز آگاهی‌های مفصلی درباره محلات تبریز به دست نداده‌اند. از مهم‌ترین منابع در این زمینه، مزارنگاری‌های تبریز به ویژه روضات الجنان وجنات الجنان حافظ حسین کربلائی و آثاری که بعداً تحت تأثیر آن نگاشته شده‌اند (همچون روضه اطهار محمد امین حشری تبریزی و تاریخ اولاد الاطهار سید محمدرضا طباطبایی و منظر الاولیاء اسرارعلیشاه تبریزی) هستند که حتماً جنابعالی استحضار کافی دارید. اما بی‌تردید منبع اصلی و درجه یک در موضوع پژوهش‌تان، وقفنامه مسجد کبود تبریز است که آقای محمدجواد مشکور قبلاً آن را در مقاله‌ای با عنوان «وقفنامه مظفریه مسجد کبود تبریز» معرفی کرده‌اند. (اینجا: http://yon.ir/jy45w )