در جوامع بشری گوناگون، تحولاتِ سهمگینِ دینی، همواره تأثیری مستقیم بر وضعیت نیایشگاه‌ها و زیارتگاه‌ها و به عبارت دیگر، اماکن آیینی و قدسی به‌جا گذاشته و معمولاً استحاله این اماکن را مطابق دین و آیینِ جدیدِ غالب در یک منطقه در پی داشته است. این مسئله سنّتی تقریباً فراگیر در تاریخ بشر به شمار می‌آید و حتی در زمان حال نیز می‌توان مصادیق آن را شاهد بود (به عنوان...
دوشنبه ۱۵ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۰۴
علامه مجلسی (ره) در بحار الانوار، متن رساله‌ای در مناسک حج را نقل کرده است که آن را در نسخه‌ای خطی از فقه رضوی یافته و با توجه به اینکه این رساله در نسخه‌های دیگر فقه رضوی وجود نداشته، متن کامل آن را در باب مستقلی به عنوان «سیاق مناسک الحج»، در ضمن کتاب الحجّ والعمرة (بحار الانوار، چاپ مؤسسة الوفاء بیروت، ج96، ص333-348) درج کرده است تا از سایر روایات وارده در مناسک حج...
سه شنبه ۲۲ مرداد ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۵۱
تقدیم به جناب دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی
در اینکه سنّت‌های صوفیانه ایرانی از پس از دوره ایلخانی تا دوره صفوی و قاجار، تأثیر چشمگیری بر گسترش آیین‌های سوگواری عاشورا و دهه محرم داشته‌اند، تردیدی نیست. نیز شاید از دید عموم پژوهشگران حوزه تاریخ اجتماعی ایران پوشیده نباشد که حسینیه‌ها و تکیه‌های عزاداری کنونی، از دل خانقاه‌ها و تکیه‌های دراویش بیرون...
يكشنبه ۶ مرداد ۱۳۹۸ ساعت ۷:۳۶
در میراث مکتوب اسلامی، آثاری چند به تک‌نگاری درباره قبرستان بقیع و مدفونین در آن اختصاص یافته است که از آن جمله می‌توان به کتاب الروضة المستطابة فیمن دُفن بالبقیع من الصحابة از مؤلفی ناشناس (نگاشته شده در 1175ق) اشاره کرد. اما نخستین و در عین حال مفصّل‌ترین تک‌نگاری در این باره، کتاب الروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة اثر جمال‌الدین محمد بن احمد بن امین آقشهری...
دوشنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۸ ساعت ۷:۴۰
منابع تراجم‌نگاری از گسترده‌ترین و غنی‌ترین منابع مکتوب تاریخی در سایه تمدن اسلامی به شمار می‌آید و گونه‌های تاریخی متنوّعی را شامل می‌شود که هر یک از آنها، طیف وسیعی از متون را دربرمی‌گیرد. یکی از این گونه‌های تراجم‌نگاری، منابعی است که به شرح حال و تراجم علمای تنها یک قرن هجری اختصاص دارد و به نظر می‌رسد می‌توان آن را گونه مستقلی به شمار آورد که عجالتاً...
يكشنبه ۱۵ ارديبهشت ۱۳۹۸ ساعت ۷:۳۴
چکیده: کتاب المستوفی فی النحو اثری است در علم نحو که به تصحیح محمد بدوی المختون، در سال 1407ق / 1987م در قاهره منتشر شده است. با این حال، مصحّح کتاب شناخت دقیقی از مؤلف آن و شخصیت تاریخی وی نداشته است. از این‌رو نویسنده این مقاله تلاش کرده است تا خطاهای مصحّح کتاب و نویسندگان قبلی را در ضبط نام و نسب مؤلف المستوفی فی النحو برطرف سازد و بیشترین آگاهی‌های تاریخی موجود...
چهارشنبه ۲۱ فروردين ۱۳۹۸ ساعت ۷:۰۲
از زمانی‌که احمد کسروی در اثر خود شیخ صفی و تبارش، به نفی سیادت و تشیع شیخ صفی‌الدین اردبیلی پرداخت، این موضوع به مسئله‌ای مناقشه برانگیز میان صفویه‌پژوهان تبدیل شد و تا به امروز نویسندگان و پژوهشگران متعددی، در این باره به اظهار نظر پرداخته و هر یک از منظر خود، به نفی یا اثبات سیادت و تشیع شیخ صفی پرداخته‌اند.
نویسنده این سطور پیش از این در مقاله «طریقت صفویه...
جمعه ۱۶ فروردين ۱۳۹۸ ساعت ۱:۳۷
درآمد
سرزمین شام در حد فاصل سده‌های چهارم تا ششم هجری، در نتیجه روی کار آمدن دولت‌های شیعه در این سرزمین، شاهد گسترش چشمگیر تشیّع و پیدایش حوزه‌های شیعی در بخش‌هایی از آن، به ویژه در شهرهایی همچون حلب و طرابلس بوده است. با اینکه منابع تاریخ محلی و عمومی شام در دوره ایوبی و مملوکی، آگاهی‌های فراوانی درباره رجال شیعه در این سرزمین به دست داده‌اند، و با وجود حجم...
جمعه ۳ اسفند ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۳۶
در کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه خطی کهنی به شماره 5751 نگهداری می‌شود که به علت افتادگی آغاز نسخه، عنوان کتاب و نام مؤلف آن را در اختیار نداریم؛ اما با ملاحظه متن آن می‌توان دریافت که نسخه‌ای از یک اثر ارزشمند تاریخی و جغرافیایی از سده سوم هجری است. این نسخه در 957ق در تملک حسن بن علی بن عبدالعالی کرکی بوده و پس از وی به شیخ بهایی رسیده و او نیز نسخه را بر کتابخانه...
سه شنبه ۹ بهمن ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۱۹
عبدالله بن حسین تستری معروف به ملا عبدالله شوشتری (درگذشته 1021ق)، از علمای برجسته دوره صفوی و معاصر شاه عباس کبیر (حکومت: 996-1038ق) است که مدرسه ملا عبدالله اصفهان در ضلع شمالی میدان نقش جهان را به جهت تدریس وی ساخته است. او شاگرد علمای بزرگی همچون مقدّس اردبیلی (درگذشته 993ق) و نعمةالله بن احمد بن خاتون عاملی بوده است و علمای برجسته‌ای همچون سید مصطفی حسینی تفرشی صاحب...
پنجشنبه ۲۷ دي ۱۳۹۷ ساعت ۹:۱۳
غَرس‌الدین ابوبکر بن محمد بن ابراهیم اربلی (درگذشته 679ق در دمشق)، از شعرای سده هفتم هجری است که درباره وی آگاهی‌های چندانی در دست نیست. تنها در شماری از منابع تاریخی شام در دوره مملوکی، زندگی‌نامه مختصری از وی ارائه و قطعاتی از قصاید وی نقل شده است. از جمله بنگرید: ذیل مرآة الزمان، یونینی، ج4، ص79-85؛ الوافی بالوفیات، صفدی، ج10، ص156 (چاپ دار احیاء التراث العربی)؛...
سه شنبه ۱۱ دي ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۱۵
شرف‌الدین ابوالبرکات مبارک بن احمد بن مبارک بن موهوب لخمی اربلی معروف به ابن مستوفی (564-637ق)، ادیب، شاعر و مورخ مشهور اربل (شهر اربیل کنونی در کردستان عراق) در اواخر دوره عباسی است. او مستوفی و متولی امور دیوانی حاکم اربل ملک المظفّر کوکبوری (درگذشته 630ق) بود و این منصب را از پدرش و او نیز از برادر و پدر خود به ارث برده بود. ابن مستوفی پس از تصرف اربل به دست مغولان، به...
دوشنبه ۳ دي ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۳۵
«ریحان حبشی» از علمای برجسته شیعه دوازده امامی در دوره خلافت فاطمی در مصر بوده که به گفته منابع تاریخی، در حدود سال 560ق از دنیا رفته است. در شماری از منابع متأخر تراجم اعلام شیعه اشاره شده است که وی از سه تن از علمای شیعه شام یعنی ابوالصلاح حلبی (درگذشته 447ق)، شیخ کراجکی (درگذشته 449ق) و عبدالعزیز بن ابی‌کامل روایت نقل کرده و در واقع شاگرد آنها بوده است. امل الآمل، ج2،...
دوشنبه ۲۶ آذر ۱۳۹۷ ساعت ۷:۳۱
ابوالولید مَعْن بن زائده شیبانی (مقتول در 151ق) از امرای مشهور عرب در اواخر دوره اموی و اوایل دوره عباسی و از شخصیت‌هایی است که به جود و کرم و سخاوت خود، شهرت داشته است. او در دوره اموی، از امرای یزید بن عمر بن هبیره، والی عراقین عرب و عجم بود. پس از روی کار آمدن عباسیان، مورد تعقیب منصور قرار گرفت و خود را پنهان کرد. اما در روزی که خراسانیان و ریوندیان علیه منصور شورش...
دوشنبه ۱۲ آذر ۱۳۹۷ ساعت ۹:۵۷
از جمله بایسته‌های مهم پژوهشی در حوزه میراث مکتوب اسلامی، شناسایی منابعی است که مؤلفان آثار کهن در تألیفات خود از آنها بهره برده و اقتباس کرده‌اند. منبع‌شناسی دقیق متون قدیمی، در بررسی اصالت و اعتبار این متون و تعیین میزان نوآوری آنها و ارزش تاریخی روایت‌ها و گزارش‌های گردآوری شده در هر متن، اهمیت بسیاری دارد. مسئله‌ای که به نظر می‌رسد در حوزه متن‌پژوهی و...
جمعه ۲ آذر ۱۳۹۷ ساعت ۱۲:۱۸
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
جلیل یاری هستم. جامعه شناس و پژوهشگر. در حال مطالعه درباره محلات تبریز هستم. در بخش منابع تاریخی نیاز به کمک دارم: لطفا قدیمی ترین کتب تاریخی و جغرافیایی درباره تبریز و حومه را معرفی کنید.
پاسخ:
با سلام و سپاس و آرزوی موفقیت. متأسفانه درباره تبریز مطالعه و تحقیق زیادی نداشته‌ام. اما گمان می‌کنم درباره این شهر تواریخ محلی کهنی تألیف نشده و منابع جغرافیایی کهن نیز آگاهی‌های مفصلی درباره محلات تبریز به دست نداده‌اند. از مهم‌ترین منابع در این زمینه، مزارنگاری‌های تبریز به ویژه روضات الجنان وجنات الجنان حافظ حسین کربلائی و آثاری که بعداً تحت تأثیر آن نگاشته شده‌اند (همچون روضه اطهار محمد امین حشری تبریزی و تاریخ اولاد الاطهار سید محمدرضا طباطبایی و منظر الاولیاء اسرارعلیشاه تبریزی) هستند که حتماً جنابعالی استحضار کافی دارید. اما بی‌تردید منبع اصلی و درجه یک در موضوع پژوهش‌تان، وقفنامه مسجد کبود تبریز است که آقای محمدجواد مشکور قبلاً آن را در مقاله‌ای با عنوان «وقفنامه مظفریه مسجد کبود تبریز» معرفی کرده‌اند. (اینجا: http://yon.ir/jy45w )