تولید آثار علمی و پژوهشی در عربستان سعودی، در دو دهه اخیر شتاب قابل توجهی داشته که حاصل آن چاپ و انتشار کتاب‌های فراوانی به ویژه در موضوعات مختلفِ علوم دینی و تاریخ و میراث اسلامی بوده است. از جمله مؤسسات پژوهشی فعال و مشهور عربستان سعودی، مرکز بحوث ودراسات المدینة المنورة است که در زمینه مدینه‌شناسی در ابعاد مختلف آن فعالیت می‌کند. این مؤسسه در سال 1418ق از سوی امیر عبدالمجید بن عبدالعزیز تأسیس شد و از سال 1432ق، مدیریت مالی و اداری آن به مؤسسه فرهنگی «دارة الملک عبدالعزیز» واگذار شد.
مرکز مطالعات مدینه منوره، از زمان تأسیس آن تا کنون، کارنامه پرباری از تولیدات علمی داشته است که بخشی از آن کتاب‌هایی در زمینه تاریخ و فرهنگ و حتی جغرافیای مدینه منوره را شامل می‌شود و بخشی از آن نیز به کارهای میراثی همچون تصحیح و تحقیق متون و منابع تاریخی مدینه یا فهرست‌های نسخ خطی کتابخانه‌های این شهر اختصاص دارد. این مرکز همچنین یک فصلنامه علمی تخصصی با عنوان «مجلة مرکز بحوث ودراسات المدینة المنورة» منتشر می‌کند که تا کنون حدود 43 شماره از آن منتشر شده است.
اخیراً مجموعه‌ای از جدیدترین آثار و تولیدات علمی و پژوهشی این مرکز برای کتابخانه تخصصی حج و زیارت واقع در پژوهشکده حج و زیارت قم تهیه شده است که در اینجا به معرفی مهم‌ترین این آثار می‌پردازیم:

1. الاحادیث الواردة فی فضائل المدینة، جمعاً ودراسةً؛ صالح بن حامد بن سعید الرفاعی؛ 1436هـ؛ 864ص.
این کتاب، پژوهش جامع و مفصلی درباره احادیث منقول از رسول خدا (ص) در فضیلت مدینه منوّره و مساجد و اماکن مقدس آن است. مؤلف این احادیث را از منابع و جوامع حدیثی دست اول اهل سنّت گردآوری و به اعتبارسنجی روایی آن پرداخته است. این کتاب شامل سه باب اصلی با عناوین زیر است: 1) احادیث وارد شده در فضیلت شهر مدینه (به طور کلی)؛ 2) احادیث وارده شده در فضیلت مسجدالنبی؛ 3) احادیث وارد شده در فضیلت سایر اماکن مدینه منوّره.
باب اول در نُه فصل، به احادیث وارد شده در موضوعاتی همچون محدوده حرم بودن شهر مدینه، در امان بودن مدینه از فتنه‌ها و بلایا همچون دجال و طاعون، تشویق به سکونت در مدینه، دعا در حق مدینه و طلب برکت برای آن، فضیلت از دنیا رفتن در مدینه و سایر فضائل این شهر اختصاص دارد.
موضوع باب دوم کتاب نیز در شش فضل، فضائل مسجدالنبی، از قبیل فضیلت نماز خواندن در آن، فضیلت روضه مطهّره، فضیلت منبر پیامبر (ص) و ... است. باب سوم کتاب نیز در شش فصل، به احادیث وارده در فضیلت سایر مکان‌های مدینه از جمله مسجد قبا، کوه اُحُد، قبرستان‌های مدینه (از جمله بقیع)، وادی‌های مدینه، و نیز فضائل تربت و خرمای مدینه می‌پردازد.

2. علم المغازی بین الروایة والتدوین، فی القرنین الاول والثانی للهجرة؛ محمد انور محمدعلی البکری؛ 1438هـ؛ 2 جلد (ج1: 674ص؛ ج2: 550ص).
این کتاب، پژوهش بسیار مفصل و گسترده‌ای است درباره علم مغازی، از شاخه‌های سیره‌نگاری، در دو سده اول و دوم هجری. این پژوهش در هفت باب و هر باب در چند فصل (و هر فصل نیز شامل چند مبحث فرعی)، نگاشته شده است.
باب اول با عنوان شکل‌گیری علم مغازی به دست صحابه، شامل چهار فصل با موضوعات زیر است: 1) تأثیر قرآن کریم بر اهتمام صحابه به تاریخ؛ 2) مهم‌ترین منابع سنّت و روایات صحابه در موضوع مغازی؛ 3) مراتب صحابه بر اساس تعداد روایات آنان در موضوع مغازی؛ 4) دسته‌بندی صحابه حاضر در غزوات پیامبر (ص) و ویژگی‌های مکتب صحابه در مغازی‌نگاری.
باب دوم با عنوان نسل‌های تابعین در روایت مغازی، شامل چهار فصل با موضوعات زیر است: 1) شناخت تابعین و طبقات آنان؛ 2) روایات نقل شده از تابعین در باب مغازی؛ 3) تابعین از نظر میزان روایت و تدوین؛ 4) پیشینه تدوین و نگارش میان بزرگان تابعین و ویژگی‌های مکتب آنان.
باب سوم به معرفی مهم‌ترین تابعینی که آثاری در سیره و مغازی به آنان منسوب است، و بررسی زندگی‌نامه و سیره علمی و میراث روایی و جایگاه آنان در مغازی‌نگاری اختصاص یافته است. این تابعین عبارت‌اند از: عروة بن زبیر بن عوام؛ ابان بن عثمان بن عفّان و شرحبیل بن سعد خطمی.
موضوع باب چهارم کتاب، نقش زهری در تثبیت اسانید مغازی و شامل شش فصل با عناوین زیر است: 1) حیات زهری و دوره وی؛ 2) منابع و مشایخ وی؛ 3) شبکه‌های (قنوات ؟) وی؛ 4) میراث روایی و بخش‌هایی از مغازی وی؛ 5) منهج زهری و نقد مغازی‌نگاری وی؛ 6) جایگاه علمی زهری و دیدگاه محدّثان درباره وی.
باب پنجم کتاب با عنوان امتداد مرحله اسانید مغازی، به معرفی راویان برجسته مغازی پس از زهری، یعنی عاصم بن عمر بن قتاده و عبدالله بن ابی‌بکر می‌پردازد. باب ششم نیز به بررسی شخصیت موسی بن عقبه و میراث و جایگاه وی، به عنوان آغاز مرحله سیره‌نگاری پرداخته است. باب هفتم و پایانی کتاب نیز به بررسی میراث روایی و شیوه و جایگاه ابن اسحاق در مغازی‌نگاری اختصاص دارد.

3. الموظّفون فی المسجد النبوی وأثرهم فی الحیاة العامة خلال العصر المملوکی (648-923هـ / 1250-1517م)؛ ریم بنت فهد بن صالح السابح؛ 1436هـ؛ 450ص.
این کتاب پژوهش تاریخی جالبی درباره صاحبان مشاغل و وظایف رسمی مسجدالنبی در دوره مملوکی است و در سه فصل با عناوین زیر نگاشته شده است: 1) کارمندان و شاغلان در وظایف دینی و آموزشی (شامل امامان جماعت، خطیبان، مؤذنان، مدرّسان و معلمان و مُقریان)؛ 2) کارمندان و شاغلان در وظایف اداری و خدماتی (همچون شیوخ حرم، ناظران حرم، ناظران ساخت، خادمان، شیخ (رئیس) خادمان، فرّاشان، چراغداران، سَقّایان و دربانان مسجد)؛ 3) نقش و تأثیرگذاری شاغلان و کارمندان مسجدالنبی در زندگی روزمره مردم مدینه. همچنین در لابه‌لای کتاب، موضوعاتی همچون مقرری و حقوق و لباس ائمه و خطبا و مدرّسان و سایر کارمندان و شاغلان مسجدالنبی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

4. الحیاة الاجتماعیة فی المدینة المنوّرة فی العصر المملوکی (648-923هـ / 1250-1517م)؛ سارة بنت احمد الزهرانی؛ 1436هـ؛ 430ص.
موضوع این پژوهش، وضعیت اجتماعی مدینه منوّره در دوره مملوکی است و شامل چهار فصل با موضوعات زیر است: 1) عوامل تأثیرگذار در اوضاع اجتماعی مدینه؛ 2) ساکنان مدینه و روابط اجتماعی میان آنها؛ 3) فعالیت‌های مردم مدینه؛ 4) اوضاع عمومی و نهادهای اجتماعی در مدینه.
در فصل اول کتاب، موضوعاتی همچون مسجدالنبی و جایگاه دینی شهر مدینه، روابط سیاسی و اداری مدینه با حکومت مملوکی، اوضاع اقتصادی و وضعیت امنیتی مدینه منوّره مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم، طیف‌های مختلف ساکنان مدینه شامل: ساکنان بومی، اشراف (سادات)، مجاوران، خادمان (آغاوات) مسجدالنبی و موالی معرفی و روابط اجتماعی میان آنها بررسی شده است. فصل سوم کتاب به دو مبحث مشاغل و حرفه‌ها در جامعه مدینه و فعالیت‌های اقتصادی مردم این شهر (شامل کشاورزی، تجارت، صنایع و پیشه‌‎وری) اختصاص یافته است. مؤلف در فصل چهارم کتاب نیز به وضعیت عمومی مدینه منوّره در دوره مملوکی، شامل انواع پوشش‌ها و خوراک‌ها و عادات و سنّت‌های اجتماعی و اعیاد و جشن‌ها، و نیز نهادهای اجتماعی شامل مساجد، مدارس، رباط‌ها، بیمارستان‌ها، زندان‌ها، سقاخانه‌ها و برکه‌ها پرداخته است.

5. الحیاة العلمیة فی المدینة المنوّرة (1143-1337هـ / 1730-1919م)؛ تهانی جمیل سلیم الحربی؛ 1438هـ؛ 2 جلد (ج1: 476ص؛ ج2: 610ص).
موضوع این کتاب وضعیت علمی شهر مدینه در دوره عثمانی، از سال 1143ق تا پایان این دوره است. مؤلف در مقدمه کتاب، علت انتخاب سال 1143ق به عنوان مبدأ بازه زمانی این پژوهش را چنین بیان کرده است که با روی کار آمدن سلطان محمود اول عثمانی در این سال، فرمان‌های سلطنتی متعددی برای اصلاح نظام‌های آموزشی صادر شد. این کتاب شامل چهار فصل با عناوین زیر است: 1) عوامل شکوفایی حیات علمی مدینه؛ 2) اماکن آموزش در مدینه؛ 3) نظام‌های آموزشی و تأمین هزینه‌های آموزش در مدینه؛ 4) تولیدات و آثار علمی علمای مدینه. در فصل اول کتاب موضوعاتی همچون اهتمام دولت عثمانی و والیان آن به آموزش، خاندان‌های علمی، سفرهای حج و تأثیر آن بر روابط علمی میان مدینه و سرزمین‌های اسلامی، وراقی و وراقان و کتابخانه‌های مدینه مورد بررسی قرار گرفته است. مؤلف در فصل دوم کتاب به معرفی نهادها و اماکن آموزشی مدینه شامل مکتب‌خانه‌ها، مدارس، مساجد، مجالس علمی در خانه‌های علما، رباط‌ها و تکیه‌ها پرداخته است. فصل سوم کتاب شامل موضوعاتی همچون شیوه‌های تدریس در حلقه‌های درسی، مؤسسات آموزشی دولتی و مقررات آنها، مدرّسان و وظایف آموزشی آنها، دانش‌آموزان و طالبان علم، علوم و کتاب‌های که در مدینه آموزش داده می‌شد، و منابع تأمین خرج و مخارج آموزش می‌باشد. فصل چهارم کتاب نیز شامل مباحث زیر است: عالمان مقیم مدینه و تأثیر آنها در تولید علم؛ تألیفات علمای مدینه در موضوعات مختلف؛ نقش علمای مدینه و تألیفات‌شان در شکوفایی علمی جهان اسلام.

6. المدینة المنورة وشمال الحجاز فی کتب الرحلات خلال القرنین التاسع والعاشر الهجریین؛ صالح بن مدّه الجدعانی؛ 1435هـ؛ 560ص.
موضوع این کتاب بررسی اوضاع سیاسی، اداری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مدینه منوره و شمال حجاز و توصیف این منطقه بر مبنای سفرنامه‌های سده نهم و دهم هجری است و شامل هفت فصل با عناوین زیر است: 1) سفرنامه‌های سده نهم هجری؛ 2) سفرنامه‌های سده دهم هجری؛ 3) وضعیت سیاسی و اداری مدینه و شمال حجاز؛ 4) حیات علمی و فرهنگی در مدینه منوّره و شمال حجاز؛ 5) وضعیت اجتماعی مدینه و شمال حجاز؛ 6) وضعیت اقتصادی مدینه و شمال حجاز؛ 7) توصیف عمرانی و جغرافیایی مدینه و شمال حجاز بر اساس سفرنامه‌ها.
مؤلف در دو فصل اول و دوم کتاب، فهرست جامعی از سفرنامه‌های دوره موضوع پژوهش خود ارائه داده و به معرفی تفصیلی هر یک از آنها پرداخته است. از ویژگی‌های این تحقیق آن است که مؤلف سفرنامه‌های خطی و منتشر نشده این دوره را نیز معرفی و در پژوهش خود مورد استناد قرار داده است. همچنین از سفرنامه‌های نگاشته شده به زبان‌های دیگر نیز در پژوهش خود استفاده کرده و از این‌رو، در میان منابع وی، کتاب «جذب القلوب الی دیار المحبوب» به زبان فارسی، تألیف عبدالحق بن سیف‌الدین دهلوی (درگذشته 1052ق) و نیز سفرنامه لودویکو دی فارتیما (درگذشته 923ق / 1517م) از اهالی ونیز ایتالیا نیز به چشم می‌خورد.

7. المدینة المنورة فی عهد الملک عبدالعزیز (1343هـ / 1925 الی 1373هـ / 1953م)؛ فهد بن مرزوق اللحیانی؛ 1434هـ؛ 532ص.
این کتاب وضعیت شهر مدینه در دوره ملک عبدالعزیز سعودی را مورد بررسی قرار داده و شامل چهار فصل با موضوعات زیر است: 1) تصرف مدینه به دست ملک عبدالعزیز؛ 2) نظام اداری شهر مدینه؛ 3) وضعیت عمرانی مدینه در دوره ملک عبدالعزیز؛ 4) وضعیت تمدنی مدینه در این دوره.

8.الاعمال الخشبیة فی العمارة التقلیدیة بمنطقة المدینة المنورة؛ صالح بن محمد خطابی؛ 1438هـ؛ 2 جلد (ج1: 800ص؛ ج2: 402ص).
این کتاب پژوهشی درباره کاربرد چوب و آثار و تزئینات چوبی در بافت و معماری سنّتی مدینه منوره است (که البته امروزه تقریباً به طور کامل از بین رفته است). موضوعات فصل‌های هفت گانه کتاب به شرح زیر است: 1) موقعیت جغرافیایی و تاریخی مدینه منوّره؛ 2) عوامل تأثیرگذار در کارهای چوبی؛ 3) صنایع و پیشه‌ها؛ 4) عناصر تزئینی کارهای چوبی؛ 5) مطالعه توصیفی کارهای چوبی نماهای بیرونی؛ 6) مطالعه توصیفی کارهای چوبی نماهای داخلی؛ 7) مطالعات تطبیقی. جلد اول کتاب حاوی متن پژوهش، و جلد دوم نیز حاوی طرح‌ها، عکس‌ها و فهرست آنها است.

9. المدینة المنوّرة فی الوثائق العثمانیة المحفوظة فی فرع وزارة الشؤون الاسلامیة والاوقاف والدعوة والارشاد بالمدینة المنورة؛ 1434هـ .
فهرستی از اسناد دوره عثمانی در آرشیو اداره امور اسلامی و اوقاف مدینه است که تا کنون لااقل سه جلد از آن منتشر شده است.

10. النباتات البرّیة فی جبل احد؛ عبدالرحیم بن فرغلی بن سعید فرغلی؛ 1438هـ؛ 258ص.
موضوع این کتاب، معرفی گیاه‌های کوه اُحُد در قالب یک بانک اطلاعاتی و همراه با تعدادی تصویر رنگی از هر گیاه است.