ابن مستوفی (درگذشته 637ق) در مجلد زهّاد و صوفیه از کتاب خود «تاریخ اربل»، از شخصی به نام ابوالقاسم محمد بن ابی‌الحسن جعفر بن محمد بن فطیرا یاد کرده که در ماه رمضان سال 620ق وارد شهر اربل شده است. از این شرح حال برمی‌آید که نام‌برده ادیب و شاعر بوده؛ اگرچه ابن مستوفی تنها دو بیت از یک قصیده وی را نقل کرده است. 1 همچنین با اینکه این مورخ اشاره‌ای به مذهب وی نکرده، اما شواهد و قراین نشان می‌دهد که صاحب این زندگی‌نامه، شخصیت شیعه گمنامی است که در هیچ منبع دیگری، زندگی‌نامه‌ای برای وی سراغ نداریم.
قرینه نخست بر تشیّع وی آن است که ابن کثیر در تاریخ خود، زندگی‌نامه پدر همین شخص، ابوالحسن جعفر بن محمد بن فطیرا (درگذشته 589ق) را از تاریخ ابن ساعی نقل کرده که در آن، به تشیّع وی تصریح شده است. 2 قاضی نورالله شوشتری نیز با استناد به این زندگی‌نامه و نقل آن در مجالس المؤمنین، از ابن فطیرا به عنوان یکی از رجال شیعه یاد کرده و سید محسن امین نیز به نقل از قاضی نورالله، شرح حال وی را در اعیان الشیعه آورده است. 3
اما قرینه دوم بر تشیّع محمد بن جعفر ابن فطیرا، روابط وی با مشایخ شیعه قم است که این روابط از زندگی‌نامه وی در تاریخ اربل آشکار می‌شود و ابن مستوفی در همین کتاب، متن اجازه وی برای روایت کتاب مقامات حریری را که از ابونصر علی بن محمد بن حسین طبیب قمی در سال 618ق، و این شخص نیز از سید ضیاءالدین فضل‌الله راوندی (درگذشته 570ق) دریافت داشته، نقل کرده است.
شیخ اجازه ابن فطیرا یعنی ابونصر علی بن محمد طبیب قمی، ظاهراً همان کسی است که منتجب‌الدین رازی در فهرست خود از وی به نام «جمال‌الدین علی بن محمد متطبّب قمی» یاد کرده و با تعبیر «فاضل ادیب طبیب» ستوده است. 4 به‌هر حال، متن این اجازه، چنانکه در تاریخ اربل نقل شده، به شرح زیر است: 5
«قرأ عليّ المقامات الأدبيّة التي طبق وشيُها أوصال الألفاظ اللغوية ومبانيها، وضمّ أعصى الأمثال الأدبية ومعانيها، وحاز في إبداعها قَصَب السِّباق، وبَزَّ في اختراعها بالمُسْهل والمُعَلّى على الأعناق، بالبقعة الميمونة المباركة الموسومة بمأوى الفاطميين، المشهورة بقُمّ ـ حماها الله تعالى من حوادث الدهور والأزمان، وصرف عنها صوارف الحدثان ـ صاحبُها الصدر الإمام الكبير الأفضل، الأكمل النحرير، البارع الأفصح، الورع الأملح، ضياء الدين، شرف الإسلام، سيد الصدور الأماثل، ملاك العلماء الأفاضل، أبو القاسم محمد بن أبي الحسن جعفر بن محمد بن فطيرا ـ أدام الله فضله، وكَثّر في الفضلاء مِثْله ـ من مطلعها إلى مقطعها، قراءةُ مطّلعٍ على فوائد ألفاظها الأدبيّة، واقفٍ على فوائد كلماتها الأبيّة، كاشفٍ عن حقائق نصوصها الفقهية، باحثٍ عن دقائق نصوصها الحكمية. وأجزتُ له روايتها ورواية سائر مصنفاته ومؤلفاته ومقولاته ومنقولاته، عنّي عن السيد الإمام الكبير العلامة ضياء الدين علم الهدى، حُجّة الحقّ على الخَلق، جلال آل رسول الله ـ صلّى الله عليه وسلم ـ فضل الله بن علي بن عبيد الله الحسني ـ سقاه الله كؤوس رضوانه ملاءً، وحيّاه برياحين إحسانه ولاءً ـ عن شيخيه الإمامين الأفضلين الورعين، عبد الرحيم بن الإخْوة البغدادي، وهبة الله بن الحسين الأسطُرلابي، عن الإمام أبي محمد الحريري البصري ـ بيّض الله غُرَّتهم، ونوّر حضرتهم ـ وأنا بريءٌ عن التحريف والخطل، والتصحيف والزلل. وكتب العبد المُسيء إلى نفسه، في يومه وأمسه، علي بن أبي سعد محمد بن الحسن بن أبي سعد، أبو نصر الطبيب بخطه في شهر ربيع الأول الواقع في شهور سنة ثمان عشرة وستمائة هجرية مصطفوية حامداً الله على نعمائه المتظاهرة، ومصلّياً ومسلّماً على سيد أنبيائه محمد وعترته الطاهرة، والله حسبه، ونعم الحسيب.»
نکته دیگر در این باره آن است که بر اساس این شرح حال، ابن فطیرا به اجازه از شیخ خود ابونصر علی طبیب، اشعاری را سروده شخصی به نام «سیدی الامام زین‌الدین محمد بن ابی‌نصر بن محمد بن علی» نقل کرده است. 6 ظاهراً این شخص نیز همان کسی است که منتجب‌الدین رازی در فهرست خود از وی به نام «شیخ زین‌الدین محمد بن ابی‌نصر قمی» یاد کرده و با تعبیر «ادیب فاضل طبیب» ستوده است. مرحوم آقابزرگ طهرانی نیز با استناد به اجازه‌ای در پایان یک نسخه خطی نهج‌البلاغه، وی را شیخِ اجازه ابونصر علی طبیب و تاریخ وفاتش را پیش از سال 601ق دانسته است. 7
تاریخ اربل، ج1، ص356.
قرینه نخست بر تشیّع وی آن است که ابن کثیر در تاریخ خود، زندگی‌نامه پدر همین شخص، ابوالحسن جعفر بن محمد بن فطیرا (درگذشته 589ق) را از تاریخ ابن ساعی نقل کرده که در آن، به تشیّع وی تصریح شده است. 2
البدایة والنهایة، تحقیق: عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، ج16، ص660-661.
مجالس المؤمنین، ج2، ص462 (چاپ کتابفروشی اسلامیه)؛ ج4، ص516 (چاپ آستان قدس رضوی)؛ اعیان الشیعة، ج4، ص179.
اما قرینه دوم بر تشیّع محمد بن جعفر ابن فطیرا، روابط وی با مشایخ شیعه قم است که این روابط از زندگی‌نامه وی در تاریخ اربل آشکار می‌شود و ابن مستوفی در همین کتاب، متن اجازه وی برای روایت کتاب مقامات حریری را که از ابونصر علی بن محمد بن حسین طبیب قمی در سال 618ق، و این شخص نیز از سید ضیاءالدین فضل‌الله راوندی (درگذشته 570ق) دریافت داشته، نقل کرده است.
شیخ اجازه ابن فطیرا یعنی ابونصر علی بن محمد طبیب قمی، ظاهراً همان کسی است که منتجب‌الدین رازی در فهرست خود از وی به نام «جمال‌الدین علی بن محمد متطبّب قمی» یاد کرده و با تعبیر «فاضل ادیب طبیب» ستوده است. 4
الفهرست، ص91 (تصحیح محدّث ارموی).
تاریخ اربل، ج1، ص353-354.
«قرأ عليّ المقامات الأدبيّة التي طبق وشيُها أوصال الألفاظ اللغوية ومبانيها، وضمّ أعصى الأمثال الأدبية ومعانيها، وحاز في إبداعها قَصَب السِّباق، وبَزَّ في اختراعها بالمُسْهل والمُعَلّى على الأعناق، بالبقعة الميمونة المباركة الموسومة بمأوى الفاطميين، المشهورة بقُمّ ـ حماها الله تعالى من حوادث الدهور والأزمان، وصرف عنها صوارف الحدثان ـ صاحبُها الصدر الإمام الكبير الأفضل، الأكمل النحرير، البارع الأفصح، الورع الأملح، ضياء الدين، شرف الإسلام، سيد الصدور الأماثل، ملاك العلماء الأفاضل، أبو القاسم محمد بن أبي الحسن جعفر بن محمد بن فطيرا ـ أدام الله فضله، وكَثّر في الفضلاء مِثْله ـ من مطلعها إلى مقطعها، قراءةُ مطّلعٍ على فوائد ألفاظها الأدبيّة، واقفٍ على فوائد كلماتها الأبيّة، كاشفٍ عن حقائق نصوصها الفقهية، باحثٍ عن دقائق نصوصها الحكمية. وأجزتُ له روايتها ورواية سائر مصنفاته ومؤلفاته ومقولاته ومنقولاته، عنّي عن السيد الإمام الكبير العلامة ضياء الدين علم الهدى، حُجّة الحقّ على الخَلق، جلال آل رسول الله ـ صلّى الله عليه وسلم ـ فضل الله بن علي بن عبيد الله الحسني ـ سقاه الله كؤوس رضوانه ملاءً، وحيّاه برياحين إحسانه ولاءً ـ عن شيخيه الإمامين الأفضلين الورعين، عبد الرحيم بن الإخْوة البغدادي، وهبة الله بن الحسين الأسطُرلابي، عن الإمام أبي محمد الحريري البصري ـ بيّض الله غُرَّتهم، ونوّر حضرتهم ـ وأنا بريءٌ عن التحريف والخطل، والتصحيف والزلل. وكتب العبد المُسيء إلى نفسه، في يومه وأمسه، علي بن أبي سعد محمد بن الحسن بن أبي سعد، أبو نصر الطبيب بخطه في شهر ربيع الأول الواقع في شهور سنة ثمان عشرة وستمائة هجرية مصطفوية حامداً الله على نعمائه المتظاهرة، ومصلّياً ومسلّماً على سيد أنبيائه محمد وعترته الطاهرة، والله حسبه، ونعم الحسيب.»
نکته دیگر در این باره آن است که بر اساس این شرح حال، ابن فطیرا به اجازه از شیخ خود ابونصر علی طبیب، اشعاری را سروده شخصی به نام «سیدی الامام زین‌الدین محمد بن ابی‌نصر بن محمد بن علی» نقل کرده است. 6
تاریخ اربل، ج1، ص354-355.
الفهرست، ص 120 (تصحیح محدّث ارموی)؛ طبقات اعلام الشیعة، ج3، ص244.
- تاریخ اربل، ج1، ص356.
- البدایة والنهایة، تحقیق: عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، ج16، ص660-661.
- مجالس المؤمنین، ج2، ص462 (چاپ کتابفروشی اسلامیه)؛ ج4، ص516 (چاپ آستان قدس رضوی)؛ اعیان الشیعة، ج4، ص179.
- الفهرست، ص91 (تصحیح محدّث ارموی).
- تاریخ اربل، ج1، ص353-354.
- تاریخ اربل، ج1، ص354-355.
- الفهرست، ص 120 (تصحیح محدّث ارموی)؛ طبقات اعلام الشیعة، ج3، ص244.
سه شنبه ۲۸ فروردين ۱۳۹۷ ساعت ۸:۰۰
