غَرس‌الدین ابوبکر بن محمد بن ابراهیم اربلی (درگذشته 679ق در دمشق)، از شعرای سده هفتم هجری است که درباره وی آگاهی‌های چندانی در دست نیست. تنها در شماری از منابع تاریخی شام در دوره مملوکی، زندگی‌نامه مختصری از وی ارائه و قطعاتی از قصاید وی نقل شده است. 1 قطب‌الدین یونینی در توصیف وی نوشته است: «کان دیّناً خیّراً صالحاً، حَسَنَ العقیدة، کثیرَ الذکر والتلاوة، عنده فضیلة تامّة، ومعرفة بالنحو والعربیة، وحلّ المترجم، مقتدر علی النظم وعمل الالغاز.» همو برای غرس‌الدین اربلی از اثر منظومی به عنوان الالفیة فی الالغاز المخفیة نام برده که موضوع آن، هزار لغز در هزار اسم بوده است. 2
همچنین از اشاره یونینی در ذیل زندگی‌نامه عزالدین حسن بن محمد اربلی (درگذشته 660ق)، شاعر و فیلسوف نابینا برمی‌آید که غرس‌الدین اربلی شاگرد وی بوده است. 3 درباره عزّالدین اربلی اشاره به این نکته ضروری می‌نماید که شماری از مورخان اهل سنّت، وی را به «رفض» 4 و در عین حال به کفر و زندقه و فساد عقیده متّهم کرده‌اند. 5 اگرچه یونینی، درجه تشیّع وی را تفضیل امام علی (ع) بر سه خلیفه دیگر (در عین احترام به آنها) تعیین کرده؛ 6 اما مرحوم سید محسن امین با استناد به اقوال مورّخان اهل سنّت، از وی به عنوان یکی از اعلام شیعه یاد کرده است. 7
در منابعی که شرح حال غرس‌الدین اربلی را به دست داده‌اند، اشاره‌ای به مذهب و عقیده وی نشده است. اما شمس‌الدین جَزَری (درگذشته 738ق)، در ذیل زندگی‌نامه مجدالدین عبدالرحیم بن ابی‌بکر جَزَری شافعی صوفی (درگذشته 698ق)، قصیده‌ای را از سروده‌های غرس‌الدین اربلی نقل کرده است که شماری از ابیات آن به وضوح می‌تواند بیانگر اعتقادات شیعی این شاعر، یا لااقل گرایش و محبّت شدید وی نسبت به اهل بیت (ع) باشد. ابیات مورد نظر، به شرح زیر است: 8
منتشر شده در: «نویافته‌هایی از تاریخ و میراث (2)»، میراث شهاب، ش91، بهار 1397، ص52-53.
از جمله بنگرید: ذیل مرآة الزمان، یونینی، ج4، ص79-85؛ الوافی بالوفیات، صفدی، ج10، ص156 (چاپ دار احیاء التراث العربی)؛ تاریخ الاسلام، ذهبی، ج15، ص380.
ذیل مرآة الزمان، ج4، ص79.
همچنین از اشاره یونینی در ذیل زندگی‌نامه عزالدین حسن بن محمد اربلی (درگذشته 660ق)، شاعر و فیلسوف نابینا برمی‌آید که غرس‌الدین اربلی شاگرد وی بوده است. 3
همان، ج2، ص167.
تاریخ الاسلام، ج14، ص930؛ نَکت الهمیان فی نُکَت العمیان، صفدی، ص142.
ذیل مرآة الزمان، ج2، ص165؛ تاریخ الاسلام، همانجا.
ذیل مرآة الزمان، ج2، ص168.
اعیان الشیعة، ج5، ص237؛ و نیز: ج6، ص142 با تصحیف نام وی به حسین.
در منابعی که شرح حال غرس‌الدین اربلی را به دست داده‌اند، اشاره‌ای به مذهب و عقیده وی نشده است. اما شمس‌الدین جَزَری (درگذشته 738ق)، در ذیل زندگی‌نامه مجدالدین عبدالرحیم بن ابی‌بکر جَزَری شافعی صوفی (درگذشته 698ق)، قصیده‌ای را از سروده‌های غرس‌الدین اربلی نقل کرده است که شماری از ابیات آن به وضوح می‌تواند بیانگر اعتقادات شیعی این شاعر، یا لااقل گرایش و محبّت شدید وی نسبت به اهل بیت (ع) باشد. ابیات مورد نظر، به شرح زیر است: 8
تاریخ حوادث الزمان، ج1، ص451-453.
ثُمّ والهادی وعترته * ما جری فی ذاک من دَنَسی
آل بیت المصطفی عددی * وهموا دینی ومُعتقدی
وعلیهم کلّ معتمدی * حین تمضی الروح عن جسدی
ویُواری تحت حفرته * فهم فی وحدتی انسی
بُغیتی یا قوم أو أملی * أن أکن عبداً لعبد علی
فهو لی مولا ونِعم ولی * وأنا هو الفرس فاسمعوا لی
ما نهانی عن محبّته * غیر نذل الأصلِ أو نجسی
آل بیت المصطفی عددی * وهموا دینی ومُعتقدی
وعلیهم کلّ معتمدی * حین تمضی الروح عن جسدی
ویُواری تحت حفرته * فهم فی وحدتی انسی
بُغیتی یا قوم أو أملی * أن أکن عبداً لعبد علی
فهو لی مولا ونِعم ولی * وأنا هو الفرس فاسمعوا لی
ما نهانی عن محبّته * غیر نذل الأصلِ أو نجسی
منتشر شده در: «نویافته‌هایی از تاریخ و میراث (2)»، میراث شهاب، ش91، بهار 1397، ص52-53.
- از جمله بنگرید: ذیل مرآة الزمان، یونینی، ج4، ص79-85؛ الوافی بالوفیات، صفدی، ج10، ص156 (چاپ دار احیاء التراث العربی)؛ تاریخ الاسلام، ذهبی، ج15، ص380.
- ذیل مرآة الزمان، ج4، ص79.
- همان، ج2، ص167.
- تاریخ الاسلام، ج14، ص930؛ نَکت الهمیان فی نُکَت العمیان، صفدی، ص142.
- ذیل مرآة الزمان، ج2، ص165؛ تاریخ الاسلام، همانجا.
- ذیل مرآة الزمان، ج2، ص168.
- اعیان الشیعة، ج5، ص237؛ و نیز: ج6، ص142 با تصحیف نام وی به حسین.
- تاریخ حوادث الزمان، ج1، ص451-453.
سه شنبه ۱۱ دي ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۱۵
