آلویس موسیل / موزیل 1

Alois Musil

(1868-1944)، زاده شهر ویشکو در جمهوری چک، خاورشناس برجسته اتریشی است که بیشتر، به تحقیقات خود در زمینه جغرافیای طبیعی، تاریخی و انسانی سرزمین‌های عربی شهرت دارد. مطالعات تخصصی وی در این رشته‌ها، حوزه جغرافیایی بادیه شام از حاشیه رود فرات در سوریه و عراق تا اردن و بادیه عربستان را شامل می‌شود.
موسیل برای پیشبرد تحقیقات خود، در دهه‌های پایانی عمر امپراتوری اتریش ـ مجارستان، سفرهای متعددی به خاورمیانه داشت و مطالعات تخصصی گسترده‌ای درباره حوزه جغرافیایی مورد علاقه خود انجام داد. او در این سفرها معمولاً پوشش اعراب بادیه‌نشین را به تن داشت و خود را به نام مستعار «موسی بن نمسا» معرفی می‌کرد.
آلویس موسیل در فاصله سال‌های 1895 تا 1917 میلادی، یازده سفر علمی ـ تحقیقاتی به شام و عربستان داشت که حاصل این سفرها و تحقیقات، نگارش چندین کتاب و بیش از هفتاد مقاله و گزارش به زبان آلمانی بود. شماری از آثار وی در دهه 1920 به انگلیسی و برخی نیز در نیم قرن اخیر به عربی ترجمه و چاپ شده است.
مهم‌ترین آثار موسیل مجموعه پنج جلدی شرح سفرها و تحقیقات جغرافیایی وی در سرزمین‌های عربی است که انجمن جغرافیایی آمریکا، در سال‌های 1926-1928 در نیویورک منتشر کرده است. عناوین این کتاب‌ها به ترتیب تاریخ انتشار عبارت‌اند از: شمال حجاز (1926)؛ صحرای عرب (1927)؛ فرات میانی (1927)؛ تدمر (1928)؛ شمال نجد (1928).
او تألیفاتی نیز در موضوعات دیگر داشته است. کتاب وی تاریخ معاصر جزیرة العرب شامل چهار بخش مستقل است که دو بخش آن به اخبار آل‌رشید (امرای حائل) و اخبار آل‌سعود (امرای نجد) اختصاص دارد. شرح مشاهدات وی در همراهی قبیله «روله» و شیخ آن «نوری الشعلان» نیز در کتاب عرب‌های روله منتشر شده است.
موسیل در دوره‌های پایانی عمر خود، به روزنامه‌نگاری و ارائه یادداشت‌ها و تحلیل‌های سیاسی درباره حوادث خاورمیانه پرداخت. او در این یادداشت‌ها، مواضع ضد صهیونیستی خود را آشکار ساخت و خطر صهیونیسم در فلسطین را گوشزد کرد. از این‌رو به عنوان عضو «شورای عالی اسلامی» بیت‌المقدس انتخاب شد.
مطالعات موسیل در زمینه جغرافیای تاریخی سرزمین‌های عربی، حاوی دستاوردها و نتایج علمی فراوانی بود که برخی از مهم‌ترین آنها را می‌توان به شرح زیر برشمرد: 1. رونویسی از کتیبه‌های شهر باستانی تدمر؛ 2. رونویسی از نقوش و سنگ‌نبشته‌های نبطی در شمال جزیرة العرب؛ 3. شناسایی و معرفی قُصَیر (= کاخک) عمره در صحرای اردن (از مهم‌ترین کاخ‌های امویان که به ثبت میراث جهانی یونسکو رسیده)؛ 4. بازشناسی موقعیت شهر تاریخی «قرقیسیا» که در اخبار سده نخست هجری از آن یاد شده؛ 5. بازشناسی موقعیت تقریبی منطقه «صِفّین».