«حصن کیفا» (حَسَن کِیف Hasankeyf امروزی) شهری تاریخی است واقع در ساحل رود دجله، در استان بَطمان Batman در جنوب شرقی ترکیه. این شهر در سده ششم هجری مرکز امارت آل اَرتُق (495-629ق) بوده است و در متون تاریخی دوره اسلامی می‌توان شخصیت‌هایی را منسوب به این شهر سراغ گرفت که با نسبت «حصکفی» از آنها یاد شده است. از مشهورترین این اعلام می‎توان از علاءالدین حصکفی (درگذشته 1088ق)، فقیه حنفی، و یحیی بن سلامة حصکفی (درگذشته 551ق)، ادیب و شاعر، که به اشعار خود در مدح اهل بیت (ع) شهرت دارد و رسائل وی منتشر شده است، یاد کرد.
با وجود اینکه بخشی از بافت تاریخی شهر حصن کیفا و شماری از آثار تاریخی آن تا کنون پابرجا مانده، اما گویا قرار است در آینده‌ای نه چندان دور، پس از احداث سد ایلی‌سو که بخشی از پروژه GAP می‌باشد، به زیر آب فرو رود. دوست عزیزم آقای ارطغرل ارتکین من را مطلع ساخت که در ضمن تمهیدات این پروژه، در روز جمعه گذشته (22 اردیبهشت 1386)، یکی از بناهای تاریخی حصن کیفا یعنی «گنبد زینل بیگ»، با استفاده از فناوری‌های جدید، به طور کامل از محل اصلی خود به نقطه جدیدی به فاصله دو کیلومتر بیرون از شهر جابه‌جا شد.
زینل بیگ فرزند اوزون حسن آق‌قویونلو است که مقبره وی در حصن کیفا، نمونه شاخص و قابل توجهی از برج ـ مقبره‌های رایج در منطقه آذربایجان در دو سده هشتم و نهم هجری، موسوم به گنبدهای «الله الله» 1

وجه تسمیه گنبدهای «الله الله» آن است که نمای بیرونی آنها با طرح‌های معقلی اسم جلاله پوشیده شده است.

و در واقع تنها نمونه باقی‌مانده از این دست گنبدها در خارج از حوزه جغرافیایی آذربایجان به شمار می‌آید. (از مهم‌ترین نمونه‌های گنبدهای «الله الله» در آذربایجان می‌توان به مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل، مقبره شیخ حیدر در مشکین‌شهر، مقبره بردع در جمهوری آذربایجان و گنبد قره‌باغلار در منطقه نخجوان اشاره کرد.) برای آگاهی بیشتر درباره مقبره زینل بیگ این مقاله را بنگرید:
ZEYNEL BEY TOMB: THE UNIQUE PERSIAN TOMB IN ANATOLIAN PLATEAU, Ashkan Mansouri and Mustafa Cağhan keskin, Archi-Cultural Translations through the Silk Road, 2nd International Conference, Mukogawa Women’s Univ., Nishinomiya, Japan, July 14-16, 2012 Proceedings. (لینک دانلود: + )
افزون بر گنبد زینل بیگ، در حصن کیفا بناهای تاریخی ارزشمند دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می‌توان به مسجد الرزق، با مناره تاریخی زیبایی از دوره ایوبیان حصن کیفا؛ حمام تاریخی ارتقلو، واقع در فاصله کمی از گنبد زینل بیگ؛ و زاویه امام عبدالله که در واقع مزاری است منسوب به عبدالله بن جعفر طیّار، اشاره کرد. نگارنده این سطور درباره سرنوشت این بناها و اینکه آیا در صورت پایان پروژه سدسازی به زیر آب فرو خواهند رفت یا پیش از پایان آن به نقطه‌ای ایمن جابه‌خواهند شد، اطلاعی ندارد.
تا کنون در جریان پروژه‌های بزرگ سدسازی که بر دو رود دجله و فرات در دو کشور ترکیه و سوریه اجرا شده، شهرها و نقطه‌های تاریخی مهم دیگری به زیر آب فرو رفته است که در جریان این پروژه‌ها، برخی از آثار شاخص این نقاط به محل دیگری جابه‌جا شده است. از مهم‌ترین این شهرها، شهر تاریخی «بالِس»، بندرگاه کهن حوزه جغرافیایی شام در ساحل رود فرات (امروزه نزدیک روستای «مسکنه»، میان دو شهر رقّه و حلب) است که در پی احداث سد بزرگ «اسد» در شمال سوریه، به زیر آب دریاچه پشت سد فرو رفت و البته پیش از ساخت سد، بقایای مسجد و مناره تاریخی مهم آن ـ از آثار دوره ایوبی از اوایل سده هفتم هجری ـ به طور کامل به نقطه مرتفع‌تری انتقال داده شد. همچنین می‌توان به روستای تاریخی صفّین ـ محل وقوع جنگ صفّین ـ نزدیک شهر الثوره در غرب رقّه اشاره کرد که در جریان همان پروژه به زیر آب دریاچه اسد فرو رفت و برای همین پیش از اجرای پروژه، باستان‌شناسان مناره آجری مدوّر آن را، که در دوره آل زنگی در نیمه سده ششم ساخته شده بود، به نقطه‌ای مرتفع و مشرف به دریاچه، در حاشیه شهر الثوره منتقل کردند.