حدفاصل دوره ایلخانی تا آغاز دوره صفوی، دوره نزدیکی تصوف و تشیع در ایران به شمار می‌آید. در این بازه زمانی، ادبیات و باورهای شیعیان و صوفیان بسیار تحت تأثیر یکدیگر قرار گرفت. در آثار و اشعار بسیای از نویسندگان و سرایندگان صوفی مسلک نیز در این دوره زمانی، گرایش‌های شیعی آشکاری دیده می‌شود و حتی شماری از آنان، در آثار و اشعار خود به منقبت‌نگاری و مدیحه‌سرایی برای دوازده امام (ع) پرداخته‌اند.
تحت تأثیر همین فضا، تشیع دوازده امامی در ایران نیز به تشیعی آمیخته به تصوف تبدیل شد و حتی در حوزه‌های شیعی اصیل و کهن ایران همچون قم، کاشان و سبزوار، طریقت‌های صوفیانه رواج یافت و خانقاه‌ها و تکیه‌هایی برای صوفیه و دراویش در این شهرها به وجود آمد. این تشیع صوفیانه به عتبات عالیات عراق نیز سرایت کرد؛ تا جایی که در سده دهم هجری، در کنار هر یک از عتبات ائمه (ع) در بغداد (کاظمین)، کربلا و نجف، تکیه‌ای برای دراویش بکتاشی وجود داشته است.
چنانکه نگارنده پیش از این در یادداشت دیگری به عنوان «گزارشی تاریخی درباره ارتباط میان سنّت‌های خانقاهی و آیین‌های عزاداری عاشورا» اشاره کرده است، سنّت‌های صوفیانه ایرانی از پس از دوره ایلخانی تا دوره صفوی و قاجار، تأثیر چشمگیری بر گسترش آیین‌های سوگواری عاشورا و دهه محرم داشته است و حتی می‌توان گفت حسینیه‌ها و تکیه‌های عزاداری کنونی، از دل خانقاه‌ها و تکیه‌های دراویش بیرون آمده‌اند.
نویسندگان و مورخان کربلایی در آثار خود اشاره کرده‌اند که در سده دهم هجری، دراویش بکتاشی کربلا به ساخت دو مقام از مهم‌ترین مقام‌های دینی و زیارتی این شهر اقدام کردند. نخست خیمه‌گاه حسینی است که ساخت آن به «عبدالمؤمن دده» ـ از مشایخ بکتاشیه ـ منسوب است. دوم، مقام امام صادق (ع) در میان باغ‌های موسوم به شریعه امام صادق (ع) در شمال شهر کربلا است که به دست «جهان دده»، متخلّص به «کلامی» (زنده در ۹۷۰ق) ـ شاعر و صوفی بکتاشی ـ ساخته شد.
با توجه به اینکه خیمه‌گاه حسینی و مقام امام صادق (ع)، ظاهراً نخستین مقام‌های ساخته شده در شهر کربلا بوده‌اند و هر کدام ارتباط مستقیمی با امام حسین (ع) دارند، به نظر می‌رسد اهتمام مشایخ بکتاشیه به ساخت این دو جایگاه را ـ که به نقطه شروعی برای ساخت سایر مقام‌های مرتبط با حادثه عاشورا در شهر کربلا در دوره‌های بعدی تبدیل شد ـ بتوان در راستای ارتباط میان سنّت‌های صوفیانه و خانقاهی با آیین‌های عزاداری روز عاشورا و بزرگداشت امام حسین (ع) به شمار آورد.
پ.ن: درباره تأثیر دراویش بر گسترش آیین‌های سوگواری امام حسین (ع)، بنگرید به کتاب تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا: نقش صوفیه، اهل فتوّت و قلندریه در بنیان‌گذاری آیین‌های محرم، اثر آقای دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی (نشر آراما، ۱۳۹۶).
تحت تأثیر همین فضا، تشیع دوازده امامی در ایران نیز به تشیعی آمیخته به تصوف تبدیل شد و حتی در حوزه‌های شیعی اصیل و کهن ایران همچون قم، کاشان و سبزوار، طریقت‌های صوفیانه رواج یافت و خانقاه‌ها و تکیه‌هایی برای صوفیه و دراویش در این شهرها به وجود آمد. این تشیع صوفیانه به عتبات عالیات عراق نیز سرایت کرد؛ تا جایی که در سده دهم هجری، در کنار هر یک از عتبات ائمه (ع) در بغداد (کاظمین)، کربلا و نجف، تکیه‌ای برای دراویش بکتاشی وجود داشته است.
چنانکه نگارنده پیش از این در یادداشت دیگری به عنوان «گزارشی تاریخی درباره ارتباط میان سنّت‌های خانقاهی و آیین‌های عزاداری عاشورا» اشاره کرده است، سنّت‌های صوفیانه ایرانی از پس از دوره ایلخانی تا دوره صفوی و قاجار، تأثیر چشمگیری بر گسترش آیین‌های سوگواری عاشورا و دهه محرم داشته است و حتی می‌توان گفت حسینیه‌ها و تکیه‌های عزاداری کنونی، از دل خانقاه‌ها و تکیه‌های دراویش بیرون آمده‌اند.
نویسندگان و مورخان کربلایی در آثار خود اشاره کرده‌اند که در سده دهم هجری، دراویش بکتاشی کربلا به ساخت دو مقام از مهم‌ترین مقام‌های دینی و زیارتی این شهر اقدام کردند. نخست خیمه‌گاه حسینی است که ساخت آن به «عبدالمؤمن دده» ـ از مشایخ بکتاشیه ـ منسوب است. دوم، مقام امام صادق (ع) در میان باغ‌های موسوم به شریعه امام صادق (ع) در شمال شهر کربلا است که به دست «جهان دده»، متخلّص به «کلامی» (زنده در ۹۷۰ق) ـ شاعر و صوفی بکتاشی ـ ساخته شد.
با توجه به اینکه خیمه‌گاه حسینی و مقام امام صادق (ع)، ظاهراً نخستین مقام‌های ساخته شده در شهر کربلا بوده‌اند و هر کدام ارتباط مستقیمی با امام حسین (ع) دارند، به نظر می‌رسد اهتمام مشایخ بکتاشیه به ساخت این دو جایگاه را ـ که به نقطه شروعی برای ساخت سایر مقام‌های مرتبط با حادثه عاشورا در شهر کربلا در دوره‌های بعدی تبدیل شد ـ بتوان در راستای ارتباط میان سنّت‌های صوفیانه و خانقاهی با آیین‌های عزاداری روز عاشورا و بزرگداشت امام حسین (ع) به شمار آورد.
پ.ن: درباره تأثیر دراویش بر گسترش آیین‌های سوگواری امام حسین (ع)، بنگرید به کتاب تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا: نقش صوفیه، اهل فتوّت و قلندریه در بنیان‌گذاری آیین‌های محرم، اثر آقای دکتر محمد مشهدی نوش‌آبادی (نشر آراما، ۱۳۹۶).
پنجشنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۰۰
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .